Simon Critchley: De westerse mens kan niet zonder geloof, terug naar de moraal

 

 

 

 

Intervieuw door Matthea Westerduin.

U schrijft dat voor u niet langer de vraag centraal staat hoe te leven, maar hoe lief te hebben.
'Mijn vorige boek verdedigt het idee van een filosofische dood, dat filosoferen bestaat uit leren hoe te sterven. De Griekse filosoof Socrates is daar een goed voorbeeld van. Hij hield zelf de controle over zijn dood en bepaalde wanneer en hoe hij zou gaan. Maar daar zit iets egoïstisch en liefdeloos in. Toen stuitte ik op de geschriften van middeleeuwse mystici, zoals Hadewijch.'

Wat kunnen we leren van die mystici?
'Dat liefde moeite kost en discipline vereist. Liefde is iets raadselachtigs voor ons geworden. We hebben het gereduceerd tot een wederzijdse uitwisseling van gunsten. Jij doet iets voor mij en ik doe iets voor jou. Het moet makkelijk en aangenaam zijn. Op die manier kan ik ook houden van deze bloem of van een kat. Maar ik verlang niet naar mijn kat.'

Waarom vindt u dit verhaal over de liefde maatschappelijk van belang?
'Niet alleen liefde, maar ook morele intuïtie moet je aanleren en trainen. Dat was een belangrijke kracht van religieus onderricht in de maatschappij. Of mensen het nu begrepen of niet, er was een soort vanzelfsprekende moraal. Je bent iets verplicht aan de ander: het verhaal van de Barmhartige Samaritaan. Dat die verhalen er niet meer zijn, brengt een risico met zich mee.

Zoals?
'Het staat er slecht voor. De religieuze verhalen zijn vervangen door een illusie van onafhankelijkheid en autonomie. We denken dat we onze identiteit kunnen vormgeven door opleidingen of op te treden in reality shows. Maar we zijn helemaal niet onafhankelijk en autonoom. Veel religieuze tradities erkennen die machteloosheid zonder lam te slaan. Het vroege christendom had geen enkele macht, maar was wel in verzet tegen de macht, tegen het Romeinse Rijk. Toen Paulus zich bekeerde werd hij van een Romeins staatsburger iemand zonder identiteit. Hij was niemand meer. Zonder enige status produceerde hij een revolutie, uit het niets, met niets.'

Moraliteit komt niet vanzelf, wil Critchley maar zeggen. Als illustratie noemt hij een boek van Samuel P. Oliner. Die onderzocht waarom in de Tweede Wereldoorlog sommige Nederlanders Joden lieten onderduiken en anderen niet. Hij ontdekte dat de eerste groep van huis uit meer aandacht mee had gekregen voor zorg en verantwoordelijkheid voor anderen. Zij konden beter hun eigen behoeften opzij zetten.

Critchley: 'Ik ben een fervent voorstander van een slecht geweten. Wij hebben een verantwoordelijkheid voor anderen, voor vluchtelingen en vreemdelingen. Ik vind schuldgevoel fantastisch. Ik zou willen dat er meer schuldgevoel was in de wereld. Pas dan zal de kans verkleinen dat mensen willekeurig worden verstoten of vermoord.'

En zo heeft de atheïstische Critchley zijn eigen evangelie vormgegeven: net zomin als een voetbalclub zonder clublied en hartstocht kan bestaan, kan de politiek buiten een publieke religie. De aftakeling van de democratische instituties is daar een illustratie van. Maar fundamenteler dan dat, is dat we ons idee van autonomie moeten opgeven en ons trainen in de liefde. We moeten onszelf veranderen. En als we daar een flinke dosis schuldgevoel voor nodig hebben is dat geen enkel bezwaar. We zijn het de ander verschuldigd.

De kwantumsprong van ego naar Zijn zorgt ervoor dat de mens innerlijk vrij wordt en dus ook vrij van moraal, van normen en waarden, van institutionele dogma's als die van het geloof, de religie. In eerste instantie creëert dat een vrij spel voor het ego en dat is waar velen nu moeite mee hebben, temeer daar de kwantumsprong gepaard gaat met crises die onze beschaving en zelfs ons voortbestaan bedreigen. Mensen als Critchley willen daarom terug naar de moraal en zelfs het afschuwelijke schuldgevoel creëren. Zij willen de evolutie dus terug draaien en daarmee het ego, de gevangenschap van de materie (de dualiteit tussen goed en kwaad) die de oorzaak van de crises is, in stand houden. Zij zien kennelijk niet dat de evolutie op weg is naar het Zijn en dat we daar altijd naar verlangd hebben. En dat dat de echte oplossing van de crises is. Mensen als Critchley belemmeren dus zijnsontwikkeling.

Bron: Volkskrant 3 januari 2013

Vraag het artikel, genaamd 'De westerse mens kan niet zonder geloof, terug naar de moraal', op via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.